بررسی واژه‌های مشتق مختوم به پسوند «ـار» در زبان فارسی از منظر صرف ساخت

Authors

  • سعیده قندی دانشجوی دکتری زبان‌شناسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
Abstract:

همۀ زبان‌های جهان برای تولید واژه‌های جدید از شیوه‌های گوناگونی استفاده می‌کنند. اشتقاق در کنار ترکیب دو فرایند مهم صرفی هستند که نقش اصلی هر دو ساخت صورت‌واژه‌های جدید است. در زبان فارسی اشتقاق یکی از فرایندهای پویا و پرکاربردِ واژه‌سازی است و از جمله مقولاتی است که از دیرباز مورد مطالعه بسیاری از زبان‌شناسان ایرانی و غیرایرانی قرار گرفته است. در قلمروی اشتقاق، زبان فارسی دارای پیش‌وندها و پسوندهای بسیاری است که با افزوده شدن به واژه‌های موجود زبان می‌توانند واژه‌های نو بسازند. یکی از این پسوندها، پسوند «ـار» است که از جمله وندهای نیمه‌زایای زبان فارسی محسوب می‌شود؛ اگر چه مشاهدات حاکی از آن است که در زمان حاضر مجدداً جزء وندهای زایای فارسی شده است. هدف از پژوهش حاضر بررسی ساخت اشتقاقی [x-ار] در زبان فارسی از منظر انگاره صرف ساخت است. صرف ساخت با بهره جستن از مفهوم ساخت (به­عنوان جفت صورت و معنا) به توصیف واژه­های غیرساده می­پردازد. این پژوهش تنوعات معنایی نظام‌مند، طرح‌واره­های ممکن ناظر بر عملکرد ساخت [x- ار]، زیرطرحواه‌های آن و نیز ساختار سلسله‌مراتبی این ساخت را در واژگان گویشوران زبان فارسی بررسی می‌کند. داده‌های مورد بررسی در این پژوهش از سه منبع فرهنگ زانسو (کشانی، 1372)، پایگاه داده‌های زبان فارسی (PLDB) و شبکۀ هستان‌شناسی فارس‌نت گردآوری شده­اند. سپس، واژه‌های مستخرج در فرهنگ بزرگ سخن (انوری، 1381) مورد بررسی قرار گرفته و مواردی که با برچسب منسوخ مشخص شده بودند، کنار گذاشته شدند. این پژوهش، پژوهشی ساخت­بنیان است که می‌کوشد به روش توصیفی- تحلیلی الگوهای واژه‌سازی را بر پایۀ مفهوم «ساخت» و «طرح‌واره‌های ساختی» تبیین نماید. یافته‌های پژوهش گویای آن است که پسوند «ـار» در فارسی امروز دارای هفت معنا (کارکرد) گوناگون است و وندی چندمعنا محسوب می‌شود. این چندمعنایی، نه در سطح واژه‌های عینی بلکه در سطح طرح‌واره‌های انتزاعی قابل تبیین است و از این‌رو آن را چندمعنایی ساختی می‌نامند. نتایج نشان می­دهد که «هستار مرتبط با مفهوم x» معنای سرنمون ساخت [x- ار] است که به عنوان انتزاعی‌ترین همبستگی صورت و معنای ناظر بر عملکرد این داده­ها تلقی می­شود.

Upgrade to premium to download articles

Sign up to access the full text

Already have an account?login

similar resources

مقایسة ساخت واژه‌های مشتق پربسامد در زبان فارسی ازمنظر صرف واژه‌بنیاد و صرف تکواژ‌بنیاد

دو نگرش مطرح به ساختواژه همواره مورد توجه پژوهشگران حوزه صرف زبان بوده است؛ رویکرد تکواژبنیاد که مورد نظر پژوهشگرانی چون سلکرک (1982) و لیبر (1992) بوده و رویکرد واژه‌بنیاد که مورد نظر پژوهشگرانی همچون آرونف (1976) و باکنر (1993) بوده است. از دیدگاه آرونف یک واژة جدید با اعمال قاعده‌ به یک واژة موجود منفرد ساخته می‌شود و درنتیجه، واژة جدید و واژه‌ای که قبلاً وجود داشته است از اعضای طبقۀ واژگانی ...

full text

تنوعات معنایی واژه‌های مرکب مختوم به ستاک حال «یاب» در زبان فارسی: رویکرد صرف ساختی

پژوهش حاضر در چارچوب صرف ساختی به بررسی تنوعات معنایی واژه‌های مرکب مختوم به ستاک حال «یاب» در زبان فارسی پرداخته است. به‌این‌منظور، واژه‌های مدنظر از پیکره‌های درزمانی و همزمانی زبان فارسی گردآوری شدند. این واژه‌ها در مقوله‌های معنایی ویژگی شخص/ شئ عامل، ابزار و شخص عامل جای می‌گیرند و به دو مقولۀ عمدۀ واژگانی صفت و اسم تعلق دارند. بررسی درزمانی واژه‌های استخراج‌شده نشان داد فرضیۀ سنتی بسط مفه...

full text

بررسی افعال پیشوندی در زبان فارسی ازمنظر صرف ساخت

پژوهش حاضر به پیشوندهای فعلی رایج در زبان فارسی در چارچوب انگارۀ صرف ساخت و تعامل آن با معناشناسی پرداخته و ترکیب‌پذیری معنا در افعال پیشوندی و تأثیر معنا بر ساخت این افعال را بررسی کرده است. برای نیل بدین مقصود پس از جمع­آوری فعل‌های پیشوندی از در پیکرۀ دادگان افعال فارسی (رسولی و دیگران، 2011)، این افعال با توجّه به تفاوت­های صوری و معنایی طبقه‌بندی شدند؛ سپس هریک از پیشوندها به­طور جداگانه تح...

full text

ساخت موضوعی کلمات مشتق در زبان فارسی

ساخت موضوعـی بـه فهرست موضوع‌هـای یک محمـول اطلاق می‌شود. مثلاً، فعل «خورد» دو موضوع و فعل «داد» سه موضوع در ساخت موضوعی خود دارد. معمولاً ساخت موضوعی افعال پس از افزوده‌شدن یک وند اشتقاقی به آنها تغییر می‌کند، به‌گونه‌ای که ساخت موضوعی مشتق حاصله با ساخت موضوعی کلمۀ پایه متفاوت است. در مقالة حاضر، ساخت موضوعی مشتقات فعلی زبان فارسی و تأثیر وند افزایی بر ساخت موضوعی کلمة پایه را مطالعه می‌کنیم. چ...

full text

ساخت اضافه در زبان فارسی از منظر دستور ساخت گلدبرگ

دستور ساخت گلدبرگ یکی از رویکردهای مطرح در زبان­­شناسی شناختی است که در آن ساخت به عنوان واحد اصلی زبان قلمداد می­شود. مقاله حاضر در صدد است تا با تکیه بر مبانی و اصول مطرح در این دستوربه بررسی و تحلیل انواع ساخت­های اضافه در زبان فارسی بپردازد. از این رهگذر، در مقاله حاضر این دستور مبنای تحلیل و مطالعه قرار گرفته است. سه هزار نمونه ساخت اضافه به طور تصادفی از ده شماره روزنامه جام­­جم استخراج ش...

full text

بررسی الگوهای معنای واژه‌سازی «برپایه اسم‌های مختوم به پسوند –(er)ei در زبان آلمانی»

هدف از مقاله حاضر یافتن الگوهای مختلف معنای واژه‌سازی در واژه‌های مختوم به –(er)ei در زبان آلمانی می‌باشد. گرچه چنین الگوی واژه‌سازی اکنون چندان زایا نیست، اما درک معانی آن با توجه به تنوع واژه‌های مشتق برای زبان‌آموز از اهمیت خاصی برخوردار است. داده‌ها و یافته‌های اولیه مقاله حاضر از محدوده بررسی منابع شاخص در زمینه واژه‌سازی زبان آلمانی فراتر نمی‌رود و آنچه که نگارنده اقتباس نموده است، همین د...

full text

My Resources

Save resource for easier access later

Save to my library Already added to my library

{@ msg_add @}


Journal title

volume 11  issue 1

pages  25- 47

publication date 2020-09-20

By following a journal you will be notified via email when a new issue of this journal is published.

Hosted on Doprax cloud platform doprax.com

copyright © 2015-2023